Antykoncepcja (anti conceptio - przeciw poczęciu) – zbiór technik zapobiegających niezaplanowanemu poczęciu dziecka w trakcie stosunku płciowego.

Skuteczność metod antykoncepcyjnych określa się w medycynie za pomocą wskaźnika Pearla. Wskaźnik ten określa statystycznie jaki procent kobiet zajdzie w ciążę przy właściwym stosowaniu danej metody przez rok. Wskaźnik 100 oznacza, że metoda jest zupełnie nieskuteczna, zaś wskaźnik 0, że jest absolutnie skuteczna. Jedyną skuteczną metodą antykoncepcji jest abstynencja seksualna1. Nawet sterylizacja nie daje 100% pewności, choć jej wskaźnik Pearla wynosi 0,04.

Metody antykoncepcyjne dzielą się na: tzw. naturalne, mechaniczne, chemiczne, hormonalne, wkładki domaciczne oraz pełną sterylizację.

Metody naturalneTzw. metody naturalne, nie będące, wg ich zwolenników sensu stricto metodami antykoncepcyjnymi, polegają na obserwacji ciała kobiety i ustalaniu faz płodności, tj. dni płodnych i niepłodnych, są to tzw. metody naturalnego planowania rodziny (NPR). Do zbliżeń dochodzi w okresie niepłodnym. Dzielą się na metody jednoobjawowe (przy wyznaczaniu fazy płodnej bierzemy pod uwagę tylko jeden parametr, np. temperaturę) i wieloobjawowe.

Metody jednoobjawowe
- metoda termiczna ścisła
- metoda Billingsów

Metody wieloobjawowe
- metoda termiczna poszerzona
- metody objawowo-termiczne
- metoda podwójnego sprawdzenia tzw. angielska

Inne metody
- kalendarzyk małżeński - inaczej metoda rytmu płciowego zwana też metodą okresowej powściągliwości płciowej
- stosunek przerywany
- płukanie pochwy - płukania pochwy nie należy uznawać za prawdziwą metodę antykoncepcyjną, wskaźnik Perla dla tego zabiegu określany jest na około 50
Skuteczność ww. metod zależy ściśle od sumienności i regularności obserwacji, oraz wyszkolenia pary. Metody naturalne są znacznie mniej skuteczne w przypadku nieregularnych cykli miesięcznych.

Metody mechaniczne
Metody mechaniczne polegają na mechanicznym blokowaniu możliwości wniknięcia spermy do macicy za pomocą błon gumowych lub gąbki. Do metod tych zalicza się prezerwatywa, kapturek dopochwowy, gąbka dopochwowa i błona dopochwowa (diafragma). Wadą metod mechanicznych jest konieczność „zainstalowania” ich bezpośrednio przed, albo nawet w trakcie stosunku. Ich zaletą jest natomiast możlwiość natychmiastowego użycia bez wstępnych skomplikowanych zabiegów, brak wymogu lekarskiej konsultacji oraz zmniejszenie ryzyka zakażenia niektórymi chorobami przenoszonymi drogą płciową. W celu uzyskania lepszej skuteczności można łączyć metody mechaniczne z chemicznymi, tak jak w przypadku prezerwatyw ze środkiem plemnikobójczym.

Wkładka domaciczna zwana potocznie spiralą, to różnego kształtu wkład umieszczny w macicy. Wg niektórych spirala uważana jest za środek aborcyjny. Działanie tej metody, jakkolwiek nie do końca poznane, opiera się głównie na utrudnieniu zagnieżdżenia zapłodnionej komórki, poprzez desynchronizację stopnia dojrzałości endometrium z momentem owulacji. Działanie pierwszych wkładek antykoncepcyjnych (początek XX wieku) polegało na drażnieniu ścian macicy powodując lekki stan zapalny. Zwiększona ilość leukocytów, doprowadzała do zabicia plemników i komórki jajowej. Obecnie stosowane wkładki wykonywane są z tworzyw sztucznych niedrażniących, powlekanych często miedzią, która wywołuje dodatkowy efekt antykoncepcyjny. Stosowane są również wkładki wydzielające miejscowo gestageny łącząc tym samym metodę hormonalną antykoncepcji z mechaniczną. Wkładki domaciczne są bardzo skutecznym i względnie wygodnym środkiem, powodują one jednak obfitsze miesiączkowanie i zwiększają ryzyko zapalenia przydatków. Istnieje też niewielkie zwiększenie ryzyka powstania ciąży pozamacicznej i powikłanej. Nie zwiększa się natomiast częstość występowania wad rozwojowych u dzieci, których matki stosowały tą metodę zapobiegania ciąży. Nie potwierdzono wzrostu ryzyka wystąpienia choroby nowotworowej.

Metody chemiczne
Metody chemiczne polegają na stosowaniu preparatów, które unieszkodliwiają plemniki lub powodują, że zapłodnione jajo nie może się rozwijać w macicy (środki wczesnoporonne). Środki te stosuje się również bezpośrednio przed stosunkiem, wprowadzając do pochwy dany środek chemiczny w postaci żelu, globulek lub maści. Metody chemiczne są znacznie skuteczniejsze od metod mechanicznych, jednak wiążą się z ryzykiem uczuleń i nie zmniejszają ryzyka zakażeń. Metody chemiczne łączy się często z metodam mechanicznymi.

Antykoncepcja hormonalna
Metody hormonalne polegają na stosowaniu środków hormonalnych, które blokują wydzielanie hormonów odpowiedzialnych za owulację, blokując wytwarzanie jajeczek przez kobietę. Obecnie nie istnieją skuteczne środki hormonalne blokujące wytwarzanie plemników przez mężczyzn. Metody hormonalne są bardzo skuteczne, mogą jednak powodować skutki uboczne, gdyż ingerują w system hormonalny kobiety. Tradycyjne metody hormonalne wymagają od kobiet systematycznego łykania tabletek w celu osiągnięcia dobrej skuteczności. Intensywnie rozwijają się metody polegające na wszczepianiu implantów lub plastrów na skórę, które stale wydzielają do organizmu odpowiednie dawki środka.

Sterylizacja
Sterylizacja polega u kobiety na wycięciu jajników lub podwiązaniu jajowodów, a u mężczyzn na podwiązaniu nasieniowodów. Sterylizacja jest najskuteczniejszą metodą antykoncepcyjną, jednak jest ona nieodwracalna - tzn. po jej zastosowaniu już nigdy nie może dojść do zapłodnienia. Aczkolwiek dokonywano już operacji ponownego połączenia podwiązanych nasieniowodów. W Polsce nielegalna.

Antykoncepcja a religia
Antykoncepcja jest przez pewne środowiska religijne uważana za zagadnienie moralnie kontrowersyjne. W większości krajów na świecie jest legalna (oprócz niektórych państw arabskich i Korei Północnej), ale część metod antykoncepcyjnych jest potępiana przez wiele religii. Kościół katolicki popiera tylko metody naturalnego planowania rodziny, a wszelkie inne odrzuca jako sprzeczne z biblijną koncepcją osoby i płciowości ludzkiej.